De Belgische gewesten en COVID-19

Een online seminarie op 27 november 2020 besprak de impact en de beleidsreacties op COVID-19 in Europa en in de drie gewesten van België.

Dit seminarie, georganiseerd door de ESPON-contactpunten van het Brusselse Gewest in samenwerking met de drie Belgische gewesten, opent de tweede reeks workshops die in België worden georganiseerd om de resultaten van de studies van het Europese ESPON-programma bekend te maken.

Territoriale verspreiding van COVID-19 in Europa

Tijdens het seminarie in november werden de resultaten van de ESPON-studie “Geografie van de COVID-19-uitbraak en eerste beleidsantwoorden in Europese regio’s en steden" voorgesteld.

Deze studie belicht drie manieren van verspreiding volgens: 1) de grootste steden en de meest ontwikkelde gebieden in Europa 2) de wijken 3) langsheen de verbindingswegen. 
Er wordt vastgesteld dat verschillende variabelen de geografie van COVID-19 tijdens de eerste golf kunnen verklaren: 1) de verstedelijking 2) de bevolkingsdichtheid. Dit laatste speelde echter enkel aan het begin van de epidemie een rol. Bovendien kan een lage dichtheid het sterftecijfer in landelijk gebied verhogen. 3) het aantal ziekenhuisbedden per inwoner en het niveau van de gezondheidszorg.

Wat de lokale politieke reacties op de crisis betreft, stelden de onderzoekers vast dat de reacties van de gewesten vooral gericht waren op de korte termijn, dat de defensieve maatregelen talrijker waren dan de offensieve strategieën, dat de meeste maatregelen niet erg innovatief waren en dat de regio's en steden maar weinig met elkaar samenwerkten.

Reacties van de drie Belgische gewesten

De voorstelling van de resultaten van de studie werd geïllustreerd met concrete voorbeelden van de impact van de crisis en de beleidsreacties in de drie Belgische gewesten.

Het Vlaamse Gewest stelde vast dat de ruimtelijke structuren stabiel zijn, maar wees op de belangrijke impact van de crisis op de leefomgeving (milieu en gebruik van de openbare ruimte). Enkele denkpistes: de centra van belangrijke dorpen en steden in stand houden, nadruk leggen op de levenskwaliteit, steun bieden aan sterke gebieden.

Het Brusselse Gewest presenteerde een diagnose van de impact van de crisis op zijn grondgebied. Tevens werden de antwoorden van de regering op korte en middellange termijn behandeld, zoals de oprichting van een wetenschappelijk comité voor huisvesting dat als opdracht kreeg aanbevelingen te doen over de post-covidhuisvesting of de 40 km bijkomende fietsinfrastructuur.

Het Waalse Gewest richtte zijn presentatie op de covidimpact op de kleinhandel in de Waalse stadscentra en op de innovatieve antwoorden van sommige ondernemers en het actieplan van de regering om de handelaars te ondersteunen via een reeks op de nieuwe realiteit afgestemde instrumenten.

Na de presentaties volgde een gedachtewisseling vanuit gezondheidsperspectief.

De verschillende sprekers bespraken vervolgens de belangrijkste factoren van de verspreiding van het virus op het Belgische grondgebied, de gevolgen op middellange en lange termijn voor de sociale processen en de acties die door de gewestregeringen worden ondernomen.

Belangrijkste elementen om te onthouden:

Overbevolking speelt een veel belangrijkere rol dan bevolkingsdichtheid bij de verspreiding van het virus.

Het aantal bedden en het niveau van de gezondheidszorg hebben een grotere invloed op het sterftecijfer dan de gemiddelde leeftijd van de bevolking.

Het belang van het concept van de 15-minutenstad en van een zachte, rustigere mobiliteit.

Het benadrukken en versterken van bestaande sociale ongelijkheden, met name op het gebied van huisvesting, maar ook van territoriale onevenwichten en de kwetsbaarheid van bepaalde gebieden.

Het ontstaan van nieuwe armoedehaarden, met name onder de studentenpopulatie.

Het belang van het meenemen van gezondheidskwesties in alle beleidslijnen.

De versnelling van de digitalisering, maar de noodzaak om de offline sociale contacten te onderhouden.

Het belang van samenwerking op verschillende bestuursniveaus en over de grenzen heen.

Het belang van vrij toegankelijke openbare ruimtes en voldoende groen in alle wijken.

Het merendeel van de ondernomen acties was al opgenomen in de plannen en programma's (fietsinfrastructuur, uitbreiding van de groene ruimte, enz.) en kwam in een stroomversnelling door de gezondheidscrisis.

De video van het seminarie staat online op de website van ESPON Belgium en binnenkort zullen ook de PowerPointpresentaties en de samenvatting van het evenement beschikbaar zijn.